1. Nguồn gốc
Tên thường gọi: Hóa ương lặc, xương rồng ba cạnh…
Tên khoa học: Euphorbia antiquorum L.
Họ khoa học: Thuộc họ Thầu dầu (Euphorbiaceae).
Thân, lá, nhựa, nhị hoa có danh pháp khoa học là Caulis, Folium, Latex et Stamen Euphorbiae Antiquori.
2. Phân loại
Người ta phân xương rồng thành 2 loại đó là xương rồng ông và xương rồng bà có gai.
Cả 2 loại này vừa có thể được trồng ở khắp nơi tại Việt Nam, vừa có thể mọc hoang dại.
3. Đặc điểm sinh trưởng, thu hái và bảo quản
Đặc điểm sinh trưởng
Theo một số tài liệu, xương rồng có nguồn gốc từ vùng cao nguyên của Ấn Độ. Ngày nay, cây xuất hiện ở hầu khắp nơi, kể cả các vùng đất nóng bức như sa mạc, nhiệt đới nóng ẩm ở châu Mỹ, châu Phi, châu Á… Nhờ có phần thân mọng nước mà chúng có thể phát triển và sinh trưởng được ở cả những vùng đất đai khô cằn, nhiệt độ cao.
Tại Việt Nam, thực vật này được trồng rộng rải. Cây thường được gieo trồng bằng cành. Ra hoa vào mùa xuân, thường từ tháng 3-4 hằng năm.
Thu hái
Thuộc loài thu hoạch quanh năm, các bộ phận như nhựa, cành cây…thường được dùng tươi. Quả xương rồng có thể ăn được.
Bảo quản
Thực phẩm sau khi thu hái, rửa sạch, loại bỏ chất bẩn, để trong bọc kín, giữ nơi thoáng mát, tránh ánh sáng mặt trời trực tiếp. Tốt nhất nên để trong ngăn mát tủ lạnh sẽ bảo quản được lâu hơn.
4. Mô tả toàn cây xương rồng
Thân nhỏ, toàn thân mọng nước, phân thành nhiều cành nhánh, mỗi cành có 3 cạnh lồi. Chiều cao của cây khoảng từ 1 đến 3 m hơn, thậm chí lên đến 8m.
Lá nhỏ, mọc ở trên cạnh lồi của cành, thưa thớt, hình trái xoan ngược thuôn, chóp tròn. Cuống lá khá ngắn, hai lá kèm biến thành gai.
Cụm hoa mọc ở mép cành, màu đỏ, họp thành ngủ. Có khoảng 1 đến 7 bao chung, mỗi bao nằm trên 2 lá bắc phân thùy rộng. Trong bao chung có nhiều nhị và nhụy tương ứng lần lượt với hoa đực thoái hóa và hoa cái.
Quả xương rồng màu xanh, nhỏ có 3 mảnh, có vòi nhụy tồn tại.
5. Thành phần
Xương rồng là loài thực vật không chỉ làm cảnh mà còn có tác dụng trị bệnh. Theo nhiều tài liệu, xương rồng có thành phần hóa học khá đa dạng và phong phú:
Khoảng 250 ml nước ép xương rồng chứa:
- Lượng calo thấp khoảng 16-19 kcal, ít đường.
- Chất đạm 1.32g, carbohydrat 4g,…
- Nhiều vitamin như niacin 0.4 mg, pyridoxine 0.07mg, folates 3 µg, thiamin 0.012 mg, vitamin C 0.3 mg, vitamin A 457 IU (Carotene-b 250 µg, Carotene-α 48 µg), vitamin K 5.3 µg…
- Đa dạng khoáng chất như Canxi 164 mg, iron 0.59 mg, magie 52 mg, photpho 16 mg, kẽm 0.21 mg.
- Các triterpeniod như taraxerol, taraxerone, friedelan-3a-ol, friedelan-3b-ol, epifriedelanol. Ngoài ra, còn có các acid citric, tartric và fumaric.
- Nhựa cây có euphorbol, euphol, b-amyrin, cycloartenol… Rễ cây cũng chứa taraxerol.
6. Công dụng của xương rồng
Hỗ trợ rối loạn lipid máu, ngừa táo bón
Xương rồng là loại thực vật giàu chất xơ, kali, ion có tác dụng ổn định nhịp tim. Bên cạnh đó, việc chứa nhiều flavonoid, kích thích chuyển hóa cholesterol xấu ở gan, cũng góp phần làm giảm các nguy cơ mắc các bệnh tim mạch như nhồi máu cơ tim, thiếu máu tim…
Không chỉ vậy, những chất xơ không hòa tan, làm chúng ta có cảm giác nhanh no, no lâu hơn. Cũng nhờ vậy mà giảm cảm giác thèm ăn, thúc đẩy nhu động ruột, kích thích tiêu hóa, đề phòng táo bón…
Kháng viêm, giảm đau
Các nghiên cứu chỉ ra rằng, nước ép từ thực vật này có thể ức chế sự hình thành bạch cầu, giảm đau, chống viêm. Từ đó làm dịu tình trạng đau nhức, cứng khớp do viêm nhiễm ở khớp, niệu đạo…
Giàu chất chống oxy hóa, tăng sức đề kháng
Bởi sự đa dạng các vitamin và khoáng chất, xương rồng có khả năng chống oxy hóa mạnh mẽ. Hệ thống miễn dịch từ đó sẽ được tăng cường bảo vệ cơ thể, chậm quá trình lão hóa, làn da căng bóng…
Kiểm soát đường huyết
Một số nghiên cứu ở Mexico đã cho thấy loài thực vật này có thể làm giảm lượng đường trong máu. Như vậy, loại thực vật này khá thân thiện với những người cần ăn kiêng, bệnh nhân đái tháo đường…
7. Tác dụng Y học cổ truyền
Tính vị: Vị đắng, tính hàn, có độc.
Tác dụng:
- Thân cây có tác dụng giảm sưng, phù, lợi tiểu, thông tiện, sát trùng, chữa mụn nhọt, đau răng…
- Lá giúp thanh nhiệt, giải độc, giảm đau, giảm ứ trệ…
- Nhựa cây hỗ trợ giảm ngứa, lợi tiểu, giảm phù, long đờm…
- Nhị hoa có được giảm nóng bức, giảm phù thủng…
- Rễ có tác dụng thanh nhiệt giải độc, chống co thắt…
- Cách sử dụng xương rồng
- Tùy mục đích sử dụng có thể dùng dược liệu với nhiều cách và liều lượng khác nhau. Ngoài việc đây là loài thực vật làm cảnh độc đáo, có thể trồng ngoài vườn, hàng rào hoặc trưng trong nhà. Xương rồng còn có thể dùng dưới dạng thuốc sắc, chế biến thành món ăn, dùng ngoài làm thuốc thoa…
Liều dùng: Thân: 3-6 g dưới dạng thuốc sắc.
8. Một số bài thuốc từ xương rồng
Giảm đau nhức răng
Loại bỏ hết gai, đem 50g thân, cành xương rồng đi nướng nóng khoảng 1g, giã nát rồi chắt nước, bỏ xơ, thêm ít muối. Lọc lấy nước ngậm ngày 2-3 lần, mỗi lần 5-10 phút, sau đó phải nhổ ra, súc miệng lại thật sạch.
Chữa sưng đau, viêm nhọt
Cành xương rồng 30g, sao cháy đen, đổ nước và rượu vào, tỉ lệ 1:1, rồi sắc uống. Hoặc cành bỏ gai, nướng trên lửa đến khi chín vàng, đắp lên vùng bị đau.
